Abstrak
Isu yang berkaitan hak pengguna seringkali didiskusikan
di media massa. Antara persoalan kepenggunaan yang dibincangkan ialah hal-hal
yang bersabit dengan penipuan harga barang terhadap pengguna, barang yang tidak
memenuhi kriteria yang dikehendaki oleh pembeli, dan sebagainya. Islam
menggariskan beberapa hak penjual dan pembeli dalam membuat pilihan mengenai
sesuatu produk. Antara hak yang diketengahkan menurut neraca Islam ialah satu
elemen yang dipanggil sebagai khiyar. Khiyar ialah satu hak yang diberikan kepada penjual
dan pembeli dalam meneruskan transaksi atau membatalkannya. Elemen ini begitu
signifikan kepada hak pengguna bagi menyelamatkan mereka daripada terus ditipu
oleh penjual yang tidak bertangungjawab. Objektif kertas kerja ini adalah untuk
menganalisis jenis-jenis khiyar serta mendedahkan aplikasinya dalam isu
kepenggunaan. Di samping itu, kertas kerja ini akan menganalisis hubungan
antara Akta Kontrak 1950 dan Akta Perlindungan Pengguna 1999 dengan elemen khiyar yang mengandungi hak penjual dan pengguna. Metodologi
kajian yang digunakan ialah metode komparatif iaitu membuat perbandingan antara
undang-undang Islam berkaitan khiyar dengan akta-akta yang berkaitan dengan hak kepenggunaan. Hasil kajian
mendapati bahawa khiyar al-‘ayb boleh diaplikasikan di dalam
undang-undang di Malaysia disebabkan terdapat peruntukan yang begitu banyak di
dalam akta-akta tersebut. Kajian ini mencadangkan bahawa konsep khiyar di dalam undang-undang Islam perlu diperluaskan lagi
pengaplikasiannya agar ia menjadi satu unsur yang terpenting di dalam muamalah
masyarakat Islam di Malaysia.
Pengenalan Mengenai Akta Kontrak Dan Akta
Perlindungan Pengguna
Undang-undang Inggeris mula diperkenalkan di
negeri-negeri Melayu melalui undang-undang dan keputusan hakim-hakim Inggeris
di mahkamah-mahkamah pada masa itu. Penyerapan undang-undang Inggeris melalui
keputusan-keputusan kehakiman adalah lebih awal daripada undang-undang itu
sendiri.[1]
Undang-undang yang pertama sekali diluluskan di Negeri-negeri Melayu Bersekutu
dengan cara rasminya ialah Enakmen Undang-undang Sivil 1937.[2] Pada
tahun 1951 Enakmen Undang-undag Sivil 1937 ini telah dikenakan juga kepada
Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu melalui Ordinan Undang-undang Sivil (Perluasan)
1951.[3]
Kemudian, kedua-dua undang-undang tersebut dihapuskan dan digantikan dengan
Ordinan Undang-undang Sivil 1956 yang telah dilaksanakan di seluruh
negeri-negeri tersebut dan Negeri-negeri Selat iaitu Pulau Pinang dan Melaka.[4]
Bagi Sabah dan Sarawak, setelah kedua-dua negeri ini
masuk ke dalam Negara Malaysia, maka undang-undang yang digunakan di Sabah
iaitu Ordinan Pemakaian Undang-undang 1951 dan Sarawak iaitu Ordinan Pemakaian
Undang-undang 1949 telah digantikan dengan Akta Undang-undang Sivil 1956.[5]
Akta ini menentukan bahawa apabila tidak ada peruntukan tentang sesuatu kes
yang dibuat maka undang-undang Common Law Inggeris dan kaedah Equity yang
ditadbirkan di England pada 7 April 1956 hendaklah diterima pakai di
Semenanjung Malaysia.[6] Ini
bermakna, setelah kejatuhan kerajaan Turki ‘Uthmaniyyah, Negara umat Islam benar-benar
dijajah jiwa dan fizikal, sehinggakan undang-undang yang ingin dilaksanakan di
dalam Negara mereka pun diganggu gugat.
Undang-undang Inggeris dijadikan rujukan utama dalam
perundangan di Malaysia dan tiada sama sekali rujukan kepada undang-undang
Islam seperti yang terdapat di dalam Majalah al-Ahkam al-‘Adliyyah[7]
pada zaman pemerintahan Empayar Turki ‘Uthmaniyyah sebelumnya. Misalnya, sekiranya
undang-undang tempatan berhubung dengan prinsip Undang-undang Perdagangan
Inggeris tidak ada, maka seksyen 5(1) Akta Undang-undang Sivil 1956 (Semakan
1972) menyebutkan seperti berikut:
“Dalam segala masalah atau isu yang timbul atau
yang perlu diputuskan di dalam negeri-negeri selain Melaka dan Pulau Pinang
mengenai undang-undang perkongsian, perbadanan, bank dan urusan bank, prinsipal
dan ejen, pembawa melalui udara, darat dan laut, insurans laut, averej,
insurans nyawa dan kebakaran dan mengenai undang-undang persaudaraan umumnya,
undang-undang yang harus ditadbirkan hendaklah sama sebagai yang ditadbirkan di
England dalam perkara yang sama pada tarikh berkuatkuasa Akta ini…”[8]
Ordinan Kontrak (Negeri-negeri Melayu) 1950 (Contracts
(Malay States) Ordinance 1950) merupakan salah satu cabang daripada
undang-undang perdagangan seperti di atas. Ordinan ini kemudiannya disemak pada
tahun 1974 supaya diterima pakai di seluruh Malaysia dan dinamakan sebagai Akta
Kontrak 1950 (Disemak 1974).[9]
Undang-undang berhubung dengan penjualan barang adalah
juga satu cabang daripada undang-undang perdagangan. Oleh sebab Pulau Pinang,
Melaka, Sabah dan Sarawak tidak mempunyai undang-undang sedemikian, maka
melalui seksyen 5(2) Akta Undang-undang Sivil 1956, Undang-undang Jualan Barang
Inggeris (Sale of Goods Act, 1893) dilaksanakan di negeri-negeri
tersebut. Manakala bagi negeri-negeri lain menggunakan undang-undang tempatan
iaitu Ordinan Jualan Barang (Negeri-negeri Melayu) 1957 (Sale Goods (Malay
State) Ordinance 1957) yang dibuat berdasarkan daripada Sale of Goods
Act, India.[10]
Dilihat dari sudut tarikh diwujudkan Akta
Perlindungan Pengguna dan Akta Kontrak maka Akta Perlindungan Pengguna
terkemudian daripada Akta Kontrak. Anta Kontrak diwujudkan pada tahun 1974 manakala
Akta Perlindungan diwujudkan pada tahun 1999.[11]
Akta Perlindungan Pengguna diwujudkan lebih kepada untuk menjaga hak pengguna
daripada diperdayakan oleh penjual dalam urusan jual beli. Melihat kepada
bahagian II akta ini, maka ianya menyebutkan salah satu tajuk yang berbunyi: “perlakuan mengelirukan dan memperdaya,
representasi palsu dan amalan tak saksama”, menunjukkan dengan jelas bahawa akta ini sememangnya
ingin menjaga hak pengguna daripada diperdayakan oleh penjual dalam urusan jual
beli.
Walaupun Akta Perlindungan Pengguna khas
diwujudkan untuk menjaga hak pengguna, tetapi dari sudut perlaksanaannya, tidak
sepenuhnya terlaksana untuk menjaga hak pengguna. Ini disebabkan oleh masalah
pengguna itu sendiri yang kurang bekerjasama dalam meningkatkan tahap
perlindungan pengguna. Selain itu, perlindungan undang-undang tidak diberikan
perhatian yang sewajarnya. Oleh yang demikian, di dalam salah satu artikel oleh
Mohaji bin Selamat yang bertajuk: “Urusan Jual beli: Pengguna Masih Tidak
Terlindung”, menyarankan dua perkara yang penting yang perlu dilakukan oleh
rakyat Malaysia dan para pemerintah iaitu 1) semua pihak termasuk pengguna
perlu bekerjasama dalam meningkatkan tahap perlindungan pengguna di negara ini
dan 2): penekanan terhadap pelaksanaan undang-undang yang ada juga perlu
dipertingkatkan supaya pengguna tidak teraniaya.[12]
Di dalam Islam, terdapat satu perkara yang dibincangkan
untuk menjaga hak penjual dan pembeli dalam urus niaga mereka. Di dalam
perbahasan berkaitan dengan khiyar, terdapatnya unsur-unsur yang boleh disesuaikan dengan
akta kontrak dan akta pengguna seperti yang termaktub di dalamnya. Melihat
kepada kesesuaian yang wujud antara undang-undang Islam dan undang-undang di
Malaysia berdasarkan akta yang digubal adalah begitu penting kerana
undang-undang yang dilaksanakan di Negara ini adalah berdasarkan kepada
peruntukan akta yang telah digubal itu. Persoalan yang timbul ialah apakah memungkinkan
untuk dilaksanakan konsep khiyar sepenuhnya di Malaysia berdasarkan kepada peruntukan yang ada di dalam Akta
Kontrak mahupun Akta Pengguna?
Konsep Khiyar Dalam Islam
Secara bahasa khiyar bererti pilihan. Khiyar umumnya merujuk kepada jenis hak tertentu merangkumi dua
pihak iaitu pembeli dan penjual untuk
mengesahkan sesuatu kontrak atau membatalkan kontrak tersebut[13].
Kebiasaannya penentuan khiyar ini berdasarkan harga yang dipersetujui oleh kedua-dua belah pihak.[14]
Persetujuan kedua-dua belah pihak ini haruslah berada dalam sesuatu majlis akad
untuk berunding dan fokus kepada urusan jual beli tersebut selagi mereka belum
beredar daripada sesuatu tempat perundingan jual beli tersebut[15].
Dalam kitab Kifayah Akhyar, Imam Taqiuddin Abu Bakr bin Muhammad al-Husayni menyebut
bahawa khiyar bagi dua orang pembeli dan penjual adalah selagi mana
mereka tidak berpisah dalam urusan jual beli tersebut[16].
Beliau menambah lagi bahawa syarat berpisah tersebut adalah selama tiga hari[17].
Sebenarnya khiyar disyariatkan adalah untuk memenuhi kepentingan transaksi perniagaan dalam
hukum Islam. Kepentingan ini meliputi penjagaan kemaslahatan dan kerelaan kedua
belah pihak yang melakukan kontrak dan melindungi mereka dari kemungkinan
bahaya yang akan merugikan perniagaan mereka kelak. Ulama telah membahagikan khiyar ini kepada beberapa jenis. Imam Hanafi membahagikan kepada tujuh belas jenis, Shafi‘i enam belas, Hanbali lapan jenis dan Maliki dua jenis[18].
Manakala empat khiyar utama yang akan dirungkaikan dalam kertas kerja ini ialah Khiyar Majlis, Khiyar Syarat, Khiyar Aib, dan Khiyar Rukyah.
i.
Khiyar Majlis
Khiyar majlis merujuk kepada hak pilihan ketika dalam majlis[19].
Ia dieertikan dengan hak bagi kedua belah pihak, antara penjual dan pembeli
untuk melangsungkan jual beli atau membatalkannya selama masih berada di tempat
( majlis ) jual beli itu. Apabila keduanya berpisah dari majlis tersebut, maka
hilanglah hak khiyar ini sehingga perubahan tidak dapat dilakukan lagi[20].
ii.
Khiyar Syarat
Khiyar syarat merupakan suatu pilihan yang telah ditetapkan
syarat dalam sesuatu kontrak. Ia memberikan hak kepada salah satu, atau
kedua-duanya atau kepada pihak ketiga untuk mengesahkan atau membatalkan
sesuatu kontrak dalam sesuatu tempoh masa[21]. Pada dasarnya khiyar ini memberi tempoh masa tersebut supaya penilaian semula
faedah dan kos terlibat dapat dilakukan dalam sesuatu kontrak tersebut. Imam
shafie dan imam Abu Hanifah mengehadkan tempoh khiyar syarat hanya
kepada tiga hari, manakala Imam Ahmad Ibn Hanbal tidak menetapkan
limitasi tempoh tersebut[22].
iii.
Khiyar Aib
Khiyar Aib ialah hak untuk membatalkan atau meneruskan jual
beli barang bagi pihak yang berakad. Hal ini terjadi jika sesuatu barang yang
dibeli mengalami kecacatan atau kerosakan, maka penjual berhak mengembalikan
wang yang diberi oleh pembeli tersebut[23].Dalam
jual beli, Islam mensyaratkan kesempurnaan dalam amalan perniagaan dan melarang
berjual beli dengan amalan yang salah yakni batil[24].
iv.
Khiyar Rukyah
Khiyar rukyah ialah hak membuat pilihan yang diberi kepada pembeli sama ada ingin
meneruskan kontrak atau membatalkannya apabila telah melihat barang jualan yang
tidak dilihatnya semasa melakukan akad[25].
Mazhab Hanafi menggariskan jual beli barangan yang tidak
nampak sah di sisi hukum. Mereka berpendapat risiko pembeli adalah minimum
kerana jika barangan sudah sampai, maka pembeli berhak untuk membuat pilihan
barangan yang dilihatnya[26].
Imam Shafi‘i pula tidak bersetuju kerana transaksi
sebegitu terdapat gharar yang tidak diketahui risikonya[27].
Walaupun majoriti Fuqaha’ berpandangan khiyar ialah perjanjian membeli atau menjual sesuatu barangan
pada harga tertentu dalam tempoh masa yang ditetapkan[28]
dan merupakan sesuatu transaksi yang sah di sisi undang-undang tertakluk kepada
kebenaran produk tersebut,[29]
namun ia masih mempunyai ruang perbahasan yang panjang berkenaan konsep dan
amalan khiyar yang dilaksanakan terutamanya di negara ini.
Akta Kontrak Dan Akta Perlindungan Pengguna Serta
Kaitannya Dengan Hak Khiyar
Berdasarkan Akta Kontrak, Akta Perlindungan Pengguna serta
konsep khiyar yang telah dikemukakan di atas, maka perbahasan
seterusnya adalah melihat dari sudut ruang-ruang yang ada di dalam akta-akta
tersebut untuk diamalkan khiyar di dalamnya. Antara konsep terpenting di dalam khiyar ialah hak yang diberikan kepada pengguna atau penjual
untuk membatalkan transaksi yang dijalankan oleh mereka. Pembatalan transaksi
itu sama ada terikat dengan tempoh tertentu, atau kerana adanya kecacatan pada
barang yang dijual beli. Pengguna dan penjual dalam hal ini diberikan hak
sepenuhnya di dalam Islam untuk membatalkan transaksi yang dijalankan selagi
mana ianya memenuhi kriteria yang telah ditetapkan oleh Islam mengenainya.
Melihat pada Akta Kontrak 1950 pada bahagian 5,
disebutkan bahawa: “sesuatu cadangan boleh dibatalkan pada bila-bila masa
sebelum komunikasi penerimaannya adalah lengkap terhadap pencadang, tetapi
tidak selepasnya”.[30]
Sekiranya ingin diaplikasikan dalam khiyar, maka ianya adalah dirujuk kepada mazhab Hanafi dan Maliki dalam konteks transaksi yang berlaku antara penjual dan pembeli.
Hak khiyar yang dimaksudkan ialah khiyar al-qabul dan khiyar al-ruju‘ yang merujuk kepada proses tawar-menawar antara kedua-dua
pihak sebelum akad dimeteraikan. Ini bermakna, pembatalan transaksi sudah tidak
boleh dilakukan apabila telah sempurna ijab dan qabul. Ianya berbeza dengan
mazhab Shafi‘i dan Hanbali yang mengiktiraf akan adanya hak khiyar al-majlis walaupun ijab dan qabul telah sempurna dilakukan, selagi
mana penjual dan pembeli masih berada di dalam majlis akad. Berdasarkan kepada fiqh
al-hadith mengenai khiyar al-majlis, pandangan yang dikemukakan oleh mazhab Shafi‘i dan Hanbali dilihat oleh ramai ulama adalah lebih menepati maksud yang dikehendaki
oleh hadith Nabawi. Ini bermakna, peruntukan pembatalan jual beli yang terdapat
di dalam akta kontrak adalah tidak dapat diaplikasikan konsep khiyar al-majlis di dalamnya. Hak khiyar yang dapat diaplikasikan hanyalah khiyar al-qabul dan khiyar al-ruju‘ seperti yang terdapat di dalam mazhab Hanafi dan Maliki.
Lanjutan kepada tiadanya ruang khiyar al-majlis dilaksanakan dalam undang-undang kontrak di Malaysia,
maka khiyar al-shart turut menerima nasib yang sama. Sekiranya
diperhatikan kepada peruntukan yang terdapat di dalam akta kontrak, maka ianya
begitu berbeza dengan konsep khiyar al-shart yang dibincangkan oleh para ulama mengenainya. Di dalam khiyar al-shart, penjual dan pembeli diberikan tempoh tertentu seperti tiga hari untuk
membatalkan transaksi jual beli. Sekiranya tempoh yang diberikan itu sudah
berlalu, lalu tiadanya pembatalan jual beli, maka dengan sendirinya jual beli
itu menjadi sah dan sempurna. Penjual dan pembeli pula tiada ruang selepas itu
untuk membatalkan jual beli tanpa persetujuan antara kedua-dua pihak. Namun,
berdasarkan kepada akta kontrak, lain pula yang berlaku iaitu apabila tempoh
masa yang telah ditetapkan telah tamat, manakala pembatalan terhadap jual beli
masih tidak dilakukan, maka dengan sendirinya jual beli itu terbatal. Ianya
disebutkan di dalam akta kontrak bahagian 6 (b) seperti berikut: “sesuatu
cadangan adalah dibatalkan dengan luputnya waktu yang telah ditetapkan dalam
cadangan itu mengenai penerimaannya, atau, bila waktu tidak ditetapkan
sedemikian, dengan luputnya waktu yang munasabah, tanpa komunikasi penerimaan
itu.”[31]
Walaupun akta yang dikemukakan ini menampakkan seolah-olah pembeli masih tidak
menerima akad yang ditawarkan oleh penjual, tetapi dari sudut amalan jual beli
yang masyhur, apabila tempoh diberikan dalam jual beli, bermakna salah satu
pihak memerlukan tempoh untuk mengesahkan jual beli yang ingin dilaksanakan.
Ini bermakna, ia bukan tidak mahu menerima transaksi yang dilakukan, tetapi
mahukan tempoh untuk memikirkan sama ada ingin meneruskan jual beli atau
membatalkannya. Di dalam undang-undang Islam, sekiranya pembeli tidak melakukan
pembatalan terhadap transaksi dalam tempoh yang ditetapkan, maka jual beli itu
dikira sah. Berbeza pula dengan Akta Kontrak 1950, sekiranya pembeli tidak
melakukan sebarang tindakan yang menunjukkan bahawa ia menerima jual beli itu,
maka dengan sendirinya jual beli terbatal menurut peruntukan akta.
Mengenai konsep khiyar al-‘ayb pula, maka ianya dilihat oleh penulis mempunyai ruang
yang cukup luas untuk diaplikasikan di Malaysia, kerana ianya terdapat di dalam
peruntukan akta di Malaysia. Sekiranya diperrhatikan kepada Akta Perlindungan
Pengguna 1999, maka sebahagian besar peruntukan yang terdapat di dalamnya
berkaitan dengan pengawalan terhadap kualiti barangan yang ingin dijual oleh
pembekal. Misalnya pada bahagian kedua di bawah tajuk: “Perlakuan
Mengelirukan Dan Memperdaya, Represantasi Palsu Dan Amalan Tidak Saksama”,
seksyen ke-10(1)(a) memperuntukan kenyataan yang berbunyi: “Tiada seorang
pun boleh membuat representasi palsu atau mengelirukan-bahawa barang itu adalah
daripada jenis, standard, kualiti, gred, kuantiti, komposisi, gaya atau model
tertentu.”[32]
Jelaslah menerusi peruntukan ini bahawa tiada sesiapa yang boleh membuat penipuan
terhadap kualiti barang yang ingin dijual. Sekiranya penipuan dilakukan
terhadap barang yang diperjualkan, maka tindakan mahkamah boleh diambil.
Bagi perbahasan selanjutnya, maka penulis memilih
beberapa permasalahan transaksi jual beli, dengan melihat aplikasi khiyar yang boleh dilaksanakan di dalamnya. Perkara yang diberi
penumpuan dalam hal ini ialah menerusi urus niaga harian umat Islam di Malaysia
yang merangkumi jual beli di pasaraya dan jual beli rumah. Kedua-dua contoh
transaksi merupakan transaksi yang seringkali dilakukan oleh masyarakat Islam
di Malaysia. Di akhir perbahasan maka akan dianalisis satu topik khusus yang
membincangkan mengenai perbandingan antara konseop khiyar al-‘ayb dengan peruntukan gerenti yang terdapat di dalam akta
Malaysia. Ini dilakukan berdasarkan kepada peruntukan gerenti yang hampir
menyamai konsep khiyar al-‘ayb di dalam undang-undang Islam.
Isu Jual Beli Semasa di Pusat Membeli Belah :
Penyelesaian melalui Transisi Khiyar
Transaksi jual beli di pusat membeli belah samada
melibatkan premis yang melibatkan jual beli dalam urusniaga yang berskala besar
dan kecil adalah merupakan salah satu transaksi yang paling besar dan paling
kerap dilaksanakan kini, yang melibatkan semua peringkat. Walaupun pada asasnya
kepelbagaian transaksi jual beli khasnya dalam pusat membeli belah telah
memenuhi hak kepenggunaan antaranya ialah hak untuk mendapatkan keperluan
asas[33],
namun telah menimbulkan pelbagai masalah dan polemik yang menuntut pihak
berwajib melestarikan hak pengguna dalam pelbagai matra demi untuk menjamin
hak-hak sebagai pengguna dipelihara.
Sebagai contoh, aduan yang telah diterima oleh Pusat
Khidmat Aduan Pengguna Nasional (NCCC)[34]
dari tahun 2010 sehingga Oktober 2011, didapati sebanyak 107 aduan yang telah
direkodkan dan berdasarkan telahan penulis mendapati hampir 90 peratus aduan
yang diterima melibatkan transaksi jual beli di pasar raya. Antara permasalahan
yang timbul ialah isu harga barang[35],
kualiti jaminan sesuatu barang yang dibeli[36],
perlanggaran kontrak[37]
dan banyak lagi.
Justeru
dalam persoalan ini, penulis tidak akan membincangkan semua permasalahan yang
timbul, sebaliknya hanya memilih satu isu yang paling kerap berlaku dalam
transaksi jual beli di pasar raya iaitu yang melibatkan jaminan kualiti sesuatu
barangan. Ini kerana isu ini boleh dikatakan satu fenomena songsang dalam jual
beli di Malaysia khasnya. Sebagai contoh, apabila seorang pembeli ingin membeli
sesuatu barangan misalnya setin susu, dan setelah pembayaran dilakukan,
didapati kandungan susu tersebut telah rosak walaupun label tarikh luput yang
tertera menunjukkan barangan tersebut masih sesuai untuk digunakan. Manakala
dalam situasi yang berasingan, terdapat
juga barangan yang tidak selaras dengan nilai yang telah dibelanjakan. Aduan
berikut menggambarkan situasi sebenar yang berlaku;
“Pada 26 hb Dis 2010 saya telah pergi membeli belah ke
Pasar raya . Semasa itu saya telah singgah di sebuah kedai kain di dalam
Pasar raya tersebut. Saya telah membeli dua helai kemeja T yang dikatakan
berjenama dan kualiti baik. Saya telah membeli dua helai kemaja T dengan
harga RM 179.80 dan Rm 89.90. Pada hari yang ketiganya saya telah meminta
isteri saya mencuci kedua- dua helai bajunya . Saya terkejut dan hairan
mendapati kedua-dua kemeja T tersebut kendur dan warnanya pula pudar.Pada 30hb
Dis 2010 dan 07 jan 2011 saya telah Pergi kekedai tersebut untuk mendapatkan
jawapan disebabkan . Saya tidak mendapat apa-apa jawapan yang munsabah”.[38]
Dalam
hal ini, pengguna berhak untuk menuntut ganti rugi berdasarkan kelemahan mahupun
kecacatan yang terdapat pada barangan yang telah dibeli. Namun situasi yang
membelenggu dalam transaksi jual beli di pasar raya pada hari ini bukan sahaja
memarginalisasikan pengguna malah tidak mengendahkan tuntutan terhadap hak
pengguna sebaliknya meletakkan kesilapan dan kekurangan terhadap pengguna
secara mutlak.
Justeru
jika dilihat dalam konteks muamalat Islam, konsep khiyar[39] adalah
merupakan indikasi terbaik sebagai solusi dalam masalah yang timbul dalam
transaksi jual beli. Manakala dalam situasi di atas, konsep khiyar al-‘ayb[40] adalah
sebagai jalan penyelesaian yang menjamin hak pengguna dalam bermuamalah. Apa
yang jelas, sekiranya barang yang terikat dalam transaksi tidak memenuhi
kegunaan asalnya dan mengurangkan nilai pasarannya atau tidak memenuhi syarat
kegunaan yang sepatutnya, maka ketika itu pengguna yang ‘berkontrak’ mempunyai khiyar al-‘ayb. Manakala dalam mazhab
Maliki, pilihan ini juga dinamakan Khiyar al-Naqisah’. Ini kerana kecacatan yang
terdapat dalam situasi di atas telah jelas mengurangkan nilai barang tersebut.
Sudah menjadi kaedah umum bahawa pengkhianatan atau penipuan tidak boleh wujud
dalam urusan jual beli. Ini menjamin keselamatan dalam aspek jual beli.
Keselamatan tidak akan wujud sekiranya terdapat kecacatan mahupun kekurangan
dalam penjualan sesuatu barang.
Dalam
situasi ini, peruntukan Akta Perlindungan Pengguna 1999 di bawah seksyen 32
(1), (2), (3), (4) dan sekseyn 68 (1), (2) juga menjadi batu asas melindungi
hak pengguna yang mana dikatakan :
“Jika barang
dibekalkan kepada pengguna, maka hendaklah tersirat suatu gerenti bahawa barang
itu adalah daripada kualiti boleh diterima, [41] ; Jika apa-apa kerosakan disebabkan keseluruhannya atau
sebahagiannya oleh kecacatan pada sesuatu keluaran, orang yang berikut
hendaklah menanggung liabiliti bagi kecacatan itu[42]”
Justeru konklusi
secara makro, Khiyar al-‘Ayb
telah menginterpretasikan kesempurnaan muamalat Islam. Ini kerana kesempurnaan
sesuatu barang adalah penting dalam kontrak jual beli demi untuk menjamin
kepuasan dan kepentingan kedua-dua pihak (penjual dan pembeli) dan juga
mengimbangi kecacatan sesuatu barangan. Perlu diingat bahawa tegahan Allah
s.w.t yang dirakamkan melalui Surah al-Nisa’ ayat 29 jelas menunjukkan larangan
pengambilan wang secara haram dan memerintahkan supaya manusia melakukan
perniagaan secara redha meredhai.[43]
Hak Khiyar Dalam Jual Beli Rumah
Dalam urusan jual beli rumah yang dilaksanakan
di negara ini, antara kontrak yang biasa digunakan adalah al-bay‘ bi thaman ’ajil[44]. Kontrak ini adalah suatu alternatif kepada
pembeli untuk mendapatkan pembiayaan perumahan secara Islam. Secara ringkasnya,
jual beli rumah menggunakan prinsip al-bay‘ bi thaman ’ajil bermaksud pihak bank membeli aset tersebut daripada
pihak pemaju perumahan dengan harga yang tertentu kemudian menjual semula rumah
tersebut kepada pelanggan pada harga yang ditambah keuntungan, dan pelanggan
akan menjelaskan bayaran dalam tempoh yang ditetapkan secara ansuran.[45]
Manakala dalam amalan perbankan Islam di
Malaysia pula, terdapat tiga perjanjian utama yang perlu ditandatangani.[46]
Pertama, pihak pembeli dan syarikat pemaju perumahan akan menandatangani
dokumen Perjanjian Jual Dan Beli (Sale and Purchase Agreement, SPA).
Urusan ini mengkehendaki pembeli untuk membayar sebanyak 10 peratus daripada
harga rumah kepada syarikat pemaju perumahan sebagai tanda pembeli mempunyai
hak terhadap rumah tersebut. Selepas itu, pembeli akan menandatangai dokumen
Perjanjian Pembelian Harta (Property Purchase Agreement, PPA) dengan pihak
bank di mana bank akan membeli aset tersebut daripada pembeli dan dalam masa
yang sama, kedua-duanya akan menandatangani Perjanjian Jualan Harta (Property
Sale Agreement, PSA)[47]
di mana pihak bank akan menjual semula rumah tersebut dengan harga ditambah
keuntungan menggunakan akad al-bay‘ bi thaman ’ajil.
Apabila diteliti dalam transaksi urusniaga di
atas, timbul beberapa isu dan masalah berhubungkait dengan jual beli rumah
apabila berlaku kerosakan. Ini disebabkan kontrak jual beli rumah yang
menggunapakai prinsip al-bay‘ bi thaman ’ajil hanya melibatkan urusniaga di antara pihak bank dan
pembeli serta tidak melibatkan pihak pemaju perumahan. Hal ini berikutan pihak
bank telah memperoleh pemilikan penuh selepas membeli rumah tersebut daripada
pembeli sepertimana yang ditandatangani dalam dokumen PPA dan kemudian menjual
semula kepada pembeli menggunakan kontrak al-bay‘ bi thaman ’ajil. Apa yang menjadi isu disini adalah pihak mana yang
sepatutnya bertanggungjawab terhadap kerosakan rumah tersebut.
Oleh yang demikian, konsep khiyar al-‘ayb[48] dilihat sebagai jalan penyelesaian kepada
permasalahan ini. Pembeli sebenarnya tidak perlu menetapkan satu perjanjian
khas berkenaan khiyar al-‘ayb semasa kontrak dimeterai.[49]
Akan tetapi khiyar al-‘ayb ini hanya dapat dilaksanakan berdasarkan
kepada beberapa keadaan iaitu kecacatan itu berlaku sebelum penerimaan oleh
pembeli, kecacatan itu tidak diketahui semasa akad jual beli dan tidak
disyaratkan oleh penjual supaya pembeli melihat terlebih dahulu aset tersebut.[50]
Sekiranya pembeli telah dijelaskan oleh penjual mengenai kecacatan terhadap
aset tersebut dan pembeli tidak membantah, penjual dianggap telah lepas
daripada tanggungjawabnya.
Berdasarkan peraturan khiyar al-‘ayb, pihak bank sebagai penjual sepatutnya bertanggungjawab
ke atas kerosakan rumah yang dijual. Walaubagaimanapun, dalam amalan jual beli
rumah secara realiti menunjukkan bahawa pihak bank tidak memegang tanggunjawab
tersebut. Ini jelas dalam dokumen PSA yang ditandatangani menyatakan bahawa
pihak bank dikecualikan daripada segala tanggungjawab apabila berlaku kerosakan
terhadap rumah yang dijual. Akan tetapi hak bagi pembeli ini secara tidak
langsung telah termaktub dalam Akta Perlindungan Pengguna 1999 di mana telah
disebut di bawah seksyen 68 (1) :
“Jika apa-apa kerosakan disebabkan keseluruhannya atau
sebahagiannya oleh kecacatan pada sesuatu keluaran, orang yang berikut
hendaklah menanggung liabiliti bagi kecacatan itu ; (a) Pengeluar keluaran itu.
(b) orang yang dengan meletakkan namanya pada keluaran itu atau menggunakan
suatu cap dagangan atau cap bembeza yang lain berhubung dengan keluaran itu,
telah mengemukakan dirinya sebagai pengeluar keluaran itu. (c) orang yang dalam
perjalanan perniagaannya telah mengimport keluaran itu ke dalam Malaysia untuk
membekalkannya kepada orang lain.”
Jelas di sini bahawa pihak bank sebagai pemilik rumah
tersebut seharusnya memegang tanggungjawab sebagai penjual di mana sekiranya
berlaku apa- apa kerosakan terhadap rumah tersebut, pembeli mempunyai hak
khiyar sama ada ingin membatalkan kontrak jual beli atau menuntut bayaran ganti
rugi daripada pihak bank.
Khiyar al-‘Ayb Serta Perbandingannnya Dengan Gerenti
Gerenti bermaksud jaminan atau tanggungan. Jika berlaku
sebarang kerosakan pada barang yang dibeli dalam masa yang ditetapkan, maka
pihak penjual akan menanggung kerosakan barangan tersebut samada
menggantikannya atau memberikan servis membaiki barangan yang rosak tersebut.
Kebiasaannya, tempoh masa gerenti adalah ditetapkan oleh pihak penjual barangan
bergantung kepada barangan tersebut, begitu juga dengan barangan-barangan atau
komponen-komponen tertentu di dalam setiap satu barangan yang ditetapkan oleh penjual
akan gerentinya. Manakala pihak pembeli tidak mempunyai sebarang hak di dalam
menetapkan apa-apa syarat di dalam gerenti tersebut.
Dalam perbincangan mengenai khiyar al-‘ayb, kebanyakan hukum Islam meletakkan jika terdapat
kecacatan pada barang tersebut, maka atas kondisi tertentu ianya adalah samada dipulangkan
barang itu dan mengambil duitnya kembali, mengambil separuh harga barang yang
cacat, atau sebagainya. Namun dengan adaya gerenti daripada pihak penjual, maka
kepuasan pembeli terhadap pembelian barangan tersebut menjadi lebih terjamin.
Hakikatnya gerenti tidak ditawarkan untuk barangan yang biasa kita temui di
dalam kitab-kitab fiqh silam seperti buah-buahan, sayur-sayuran, binatang
ternakan dan pelbagai lagi. Namun kecanggihan barangan teknologi pada masa kini
memerlukan kepada gerenti untuk menjamin kepuasan pembeli dan merupakan suatu
jaminan produk daripada penjual sehingga dapat meyakinkan pembeli akan kualiti
barang yang dijualnya.
Persoalan khiyar yang dibincangkan di dalam kitab fiqh silam menyebut
tentang pemulangan semula barangan yang ada kecacatan dan penerimaan semula
wang. Namun pada zaman kini, khiyar tidak hanya tertakluk kepada penerimaan atau pembatalan
akad semata-mata, namun juga servis barangan yang diberikan jaminan, samada
secara percuma atau separuh harga ataupun penggantian barang yang baru. Perkara
ini lebih menjamin kepuasan pembeli dan penjual bersama di dalam urusan kontrak
jual beli.
Pada masa kini, penggunaan khiyar sesama penjual dan pembeli harus disertakan bersama
dengan penguatkuasaan undang-undang. Ini bagi menjamin kebajikan golongan
pengguna daripada menjadi mangsa penipuan penjual yang tidak bertanggungjawab.
Di dalam Akta Perlindungan Pengguna 1999, banyak sekali terdapat unsur yang
menjaga dan melindungi pengguna daripada menjadi mangsa di dalam sesuatu
kontrak jual beli. Bahagian V[51]
sehingga bahagian IX[52]
memperuntukkan dengan khusus berkenaan dengan gerenti yang akan menjadi topik
perbincangan komparatif dengan khiyar.
Bahagian V menjelaskan jenis-jenis gerenti yang perlu
diberikan oleh pihak penjual barang terhadap barangan jualannya yang terangkum
seperti gerenti tersirat mengenai hakmilik[53],
gerenti tersirat mengenai kualiti boleh terima[54],
gerenti tersirat mengenai kesesuaian bagi maksud tertentu[55],
gerenti tersirat bahawa barang mematuhi perihal[56],
gerenti tersirat bahawa barang mematuhi sampel[57],
gerenti tersirat mengenai harga[58],
gerenti tersirat mengenai pembaikan dan barang ganti[59],
gerenti nyata pengilang[60].
Jika dinilai kesemua seksyen-seksyen dan
sub-subseksyen yang diperuntukkan di dalam akta Perlindungan Pengguna 1999,
ternyata ianya dapat dikatakan menepati konsep khiyar aib yang diperuntukkan di
dalam hukum Islam seperti yang termaktub di dalam kitab-kitab fiqh muktabar
empat mazhab. Di dalam bahagian VI, seksyen 41 dan 42 misalnya menjelaskan
bahawa :
41. (1) Jika
pengguna mempunyai hak tebus rugi terhadap pembekal di bawah Bahagian ini
berkenaan dengan kegagalan apa-apa barang untuk mematuhi gerenti di bawah
Bahagian V, pengguna itu boleh menggunakan remedi yang berikut:
(a) jika kegagalan itu ialah kegagalan yang dapat
dibetulkan, pengguna boleh menghendaki pembekal membetulkan kegagalan itu dalam
masa yang munasabah mengikut seksyen 42; dan
(b) jika kegagalan itu ialah kegagalan yang tidak dapat
dibetulkan atau bersifat substansial mengikut pengertian seksyen 44 pengguna
boleh—
(i) tertakluk kepada seksyen 43, menolak barang itu
mengikut seksyen 45; atau
(ii) mendapatkan ganti rugi daripada pembekal sebagai
pampasan bagi apa-apa penurunan nilai barang itu ke bawah harga yang telah
dibayar atau kena dibayar oleh pengguna bagi barang itu.
(2) Sebagai tambahan kepada remedi di bawah subseksyen
(1), pengguna boleh mendapatkan ganti rugi daripada pembekal bagi apa-apa
kerugian atau kerosakan yang ditanggung oleh pengguna, selain kerugian atau
kerosakan oleh sebab penurunan nilai barang itu yang terbukti sebagai hasil
atau akibat daripada kegagalan itu.
Peruntukan untuk menolak barang tersebut dengan samada
memulangkan kembali duit[61],
atau mendapat harga kerugian penurunan harga barang[62]
juga merupakan antara yang dibincangkan di dalam fiqh Islam.
Keperluan pemulangan barang, di bawah seksyen 45. Ini
juga dibincangkan di dalam hukum Islam seperti jenis barang yang perlu
dipulangkan dan tidak perlu dipulangkan[63],
serta ke atas siapa perbelanjaan pemulangan barang tersebut[64],
namun penjelasan di dalam akta adalah dalam konteks zaman moden kini berkenaan
perbelanjaan barang itu untuk dipulangkan jika ianya sukar dipulangkan dan
membabitkan perbelanjaan yang banyak kepada pembeli.
Seksyen 43 pula menyatakan kehilangan hak pengguna untuk
menolak barang yang disebabkan oleh beberapa perkara. Jika dilihat kepada
perbahasan syarat pemulangan barang aib keempat-empat mazhab, nyata bahawa mereka
menilai sesuatu keaiban tertakluk kepada jenis barang itu samada ianya haiwan,
hamba dan sebagainya yang mana aib tersebut adalah merupakan perkara yang
kebiasaannya tidak terjadi kepada barang itu[65],
aib itu berlaku setelah atau selepas penerimaan barang dan siapa yang
mengaibkannya[66]
ataupun maksud asal daripada pembelian barang itu tidak tercapai.[67]
Kesimpulannya, walaupun peruntukan di dalam Akta
Perlindungan Pengguna 1999 tidak secara menyeluruh mengikut apa yang telah ditetapkan
oleh para fuqaha silam mengenai khiyar aib, namun kaedah yang dirasakan perlu
terutama terhadap barangan moden seperti alat-alat elektronik misalnya tetap
masih menepati konsep khiyar yang ditetapkan di dalam Islam di dalam mendepani
arus semasa di dalam aspek fiqh muamalat. Namun begitu, dari masa ke semasa,
peruntukan di dalam akta perlu untuk dikemaskini dan diperbaharui seiring
dengan tuntutan masa dan keadaan bagi menjamin kebajikan pengguna daripada
ditindas dan menjadi mangsa kepada penjual yang mengambil kesempatan di sebalik
akta yang ada.[68]
Gabungan beberapa hukum fiqh setiap mazhab adalah amat perlu untuk menjaga
hak-hak pengguna terutama di dalam peruntukan undang-undang di Malaysia yang
akan menjaga kebajikan pengguna dan sekaligus meletakkan fiqh kepenggunaan
sebagai suatu rujukan di dalam isu kepenggunaan bukan setakat melibatkan umat
Islam namun seluruh lapisan masyarakat.
Penutup
Akhirnya, penelitian menunjukkan bahawa aplikasi konsep khiyar di dalam enakmen dan akta adalah tidak menyeluruh dengan
tidak memperuntukkan tentang khiyar syarat dan khiyar majlis dan hanya menepati konsep khiyar aib sahaja. Sedangkan kajian ini juga menunjukkan terdapat
banyak isu yang timbul kepada pengguna di berbagai peringkat yang perlu untuk
diberikan penyelesaian mengenainya.
Islam telah memberikan solusi terbaik bagi menjamin
kesejahteraan kehidupan manusia dalam segala aspek. Hal ini tidak dapat
disangkal lagi. Pada masa ini pemerkasaan undang-undang di dalam kontrak jual
beli perlu untuk diperluaskan dan merujuk kepada undang-undang kontrak
sebagaimana yang diperuntukkan di dalam hukum Islam bagi tujuan mengoptimumkan
kebajikan kedua belah pihak yang melakukan transaksi jual beli.
Walaubagaimanapun, realiti semasa perlu diambilkira di
dalam mengimplementasikan hukum Islam untuk diamalkan. Maqasid al-Syariah perlu
digunakan untuk memastikan maslahah tercapai ke atas pengguna dan penjual serta
menolak mafsadah dari mereka serta dapat merealisasikan keadilan sejagat yang
merupakan antara maksud Syarak yang begitu penting untuk dipelihara.
[1]
Mohd. Ali Bin
Haji Baharum (1999), op.cit., h. 2 dan Anwar Ahmad Qadri (1968), Justice
In Historical Islam. Lahore: Pakistan, h. 9.
[2]
Ibid.
[4] Ibid.
[5]
Ibid.
[6]
Ibid.
[7]
Majalah
al-Ahkam al-‘Adliyyah merupakan undang-undang sivil Islam yang pertama pernah
dikodifakasi dalam bentuk moden. Majalah ini sedikit sebanyak memainkan peranan
penting dalam penbentukan undang-undang sivil bagi kebanyakan Negara-negara
Islam di Timur Tengah. Majalah al-Ahkam al-‘Adliyyah mula digubal pada
tahun 1869 Masihi bersamaan 1285 Hijrah oleh sebuah jawatankuasa yang terdiri
daripada tujuh orang pakar undang-undang yang dipengerusikan oleh Ahmad Pasha,
Pengarah Biro Undang-undang Turki. Majalah ini mengandungi 16 bahagian dengan
1851 seksyen. Antara bahagian tersebut termasuklah jual beli, sewa-menyewa,
jaminan, pemindahan hutang, ikrar, syarikat, perwakilan dan lain-lain. Bahagian
pertama daripada Majalah yang menyentuh kontrak jual beli mula dikeluarkan pada
tahun 1870. Manakala bahagian 16 iaitu bahagian yang terakhir sekali siap pada
tahun 1876.
Lihat Mohd. Ali Bin
Haji Baharum (1999), op.cit., h. 2 dan Anwar Ahmad Qadri (1968), Justice
In Historical Islam. Lahore: Pakistan, h. 76.
[8]
Malaysia, Akta
Undang-undang Sivil 1956 (Akta 67), seksyen 5(1).
[9]
Mohd. Ali Bin
Haji Baharum (1999), op.cit., h. 12.
[11]
Akta
Perlindungan Pengguna 1999 (Akta 599) telah dikuatkuasakan pada 15 November
1999, sebagai perlindungan perundangan kepada pengguna di dalam hal
kepenggunaan dan lain-lain hal yang berkaitan dengannya. Akta ini terpakai
kepada semua urusan jualan barangan atau perkhidmatan yang diberikan kepada pengguna.
Lihat Akta Perlindungan Pengguna 1999 (Akta 599) (2010). Selangor: Penerbitan
Akta (M) Sdn. Bhd., halaman belakang.
[12]http://www.malaysianbar.org.my/consumer_protection/urusan_jual_beli_pengguna_masih_tidak_terlindung.html, diakses pada
2 Disember 2011.
[13] Mohammed
Obaidullah (2002), “Islamic Risk Management: Towards Greater Ethics and
Efficiency”, International Journal of Islamic Financial Services, Vol.3,
No.4, h.1-18 http://www.iiibf.org/journals/journal12/obaidvol3no4.pdf 21 Disember 2011.
[14] Ibid., h.8
[15] Afdawaiza
(2008), “Terbentuknya Akad Dalam Hukum Perjanjian Islam”, Jurnal al-Mawarid
Edisi XVIII. No. 18, h.181-202. http://journal.uii.ac.id/index.php/JHI/article/view/153 21 Disember
2011.
[16] Imam Taqiuddin Abu Bakar bin Muhammad al-Husaini
(1994), Kifayatul Akhyar fi
Hal Qayah al-Ikhtisar. jil.1.Maktab
Buhus Wa al-Dirasat : Darul Fikr, h.203
[17] Ibid., h.203
[18] Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia, http://www.islam.gov.my/muamalat/sites/default/files/kertas_ilmiah/2011/03/khiyar...pdf 20 November
2011
[19] M.Nadratuzzaman
Hosen dan AM. Ali Hasan (2007) Kamus Popular Keuangan Ekonomi Syariah . Jakarta
: PKES Publishing, h.43
[20] Ibid., h.43
[21]
Mohammed Obaidullah (1998), “Financial Engineering With Islamic
Options”, Islamic Economic Studies, Vol. 6, No. 1, h.77.
[22] Ibid.,
h.77
[23]
Nasrul Hisyam Nor Muhamad (2008) “Aplikasi Sains Dan Teknologi Dalam Transaksi
Muamalah Islam: Rujukan Kepada Rukun-RukunAkad Mengikut Perspektif
Undang-Undang Kontrak Islam”, Jurnal Teknologi, 49(E) Dis, h.81-91.
[24] Rujuk ayat
al-Quran Surah an-Nisaa’ : 29
[25]
Suruhanjaya Sekuriti (2006) Buku Keputusan Majlis Penasihat Syariah
Suruhanjaya Sekuriti . Kuala Lumpur: Security Commision, h.119
[28] Mohammed
Obaidullah (2002), Op.Cit., h.8
[29] Nicholas HD Foster (2007), Islamic Commercial Law (II): An
Overview Some principles and rules. Barcelona: Indret, h.11
[30]
Akta
Kontrak1950 (Akta 136), bahagian 5, h. 14.
[32]
Akta
Perlindungan Pengguna 1999 (Akta 599), Seksyen 10(1)(a), h. 13.
[33] Berdasarkan Akta Kepenggunaan,
terdapat sebanyak 8 asas hak pengguna dalam transaksi jual beli, iaitu ; Hak
untuk mendapatkan keperluan asas, hak untuk mendapatkan keselamatan, hak untuk
mendapatkan maklumat, hak untuk membuat pilihan, hak untuk bersuara, hak untuk
mendapatkan ganti rugi, hak untuk mendapatkan pendidikan pengguna, hak untuk
mendapatkan alam sekitar yang sihat dan selamat. Sumber daripada Pusat Khidmat
Aduan Pengguna Nasional (NCCC). http://www.nccc.org.my/v2/index.php/portal-pengguna/hak-hak-pengguna.
1 November 2011.
[34] Pusat Khidmat Aduan Pengguna Nasional (NCCC)
telah dirasmikan oleh Yang Berhormat Datuk Hj. Mohd Shafie Apdal, Menteri
Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna pada 13 Julai 2004. NCCC
ditubuhkan di atas inisiatif bersama Persatuan Penyelidikan dan Penyilidikan
Pengguna Malaysia (ERA Consumer Malaysia), Persatuan Pengguna Selangor dan
Wilayah Persekutuan dan Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal
Pengguna. Ia bertujuan menjadi pusat aduan setempat bagi membantu para pengguna
menyelesaikan masalah dan aduan tersebut. NCCC turut bertindak sebagai
pengantara mempertemukan pengguna dan peniaga untuk menyelesaikan
pertikaian.Berdasarkan analisa aduan yang diterima, didapati para pengguna menghadapi
masalah untuk mencari badan penyelesaian masalah yang sesuai dengan masalah
mereka. Di samping itu, pengguna juga tidak mempunyai maklumat tentang pihak
yang sewajarnya dihubungi untuk sesuatu masalah.Oleh itu, NCCC ditubuhkan bagi
mengisi ruang yang wujud ini. Bagi memantapkan urusan penyelesaian masalah,
NCCC bekerjasama rapat dengan pihak berkuasa yang berkaitan seperti Bahagian
Penguatkuasa, Kementerian Perdagangan Dalam negeri dan Hal Ehwal Pengguna,
Tribunal Tuntutan Penggguna Malaysia, Tribunal Tuntutan Pembeli Rumah Malaysia,
Majlis Peguam, Biro Pengantaraan Kewangan dan sebagainya. Lihat http://www.nccc.org.my/v2/index.php/mengenai-nccc. 1
November 2011. Lihat juga
Akhbar Utusan Malaysia bertarikh 16 Mac 2010 dibawah tajuk Hak Pengguna Lebih
Terjamin.
[35] Sebagai contoh harga barang
tidak seperti yang tertera pada label barangan dan harga promosi.
[36] Pengguna berhak untuk menikmati
sesuatu barangan berdasarkan nilai yang telah dibelanjakan. Situasi ini sejajar
dengan Seksyen 32 Akta Perlindungan Pengguna 1999 Jika barang dibekalkan kepada
pengguna barang tesebut hendaklah bebas daripada kecacatan dan mesti mempunyai
kualiti yang boleh diterima. Lihat
http://www.nccc.org.my/v2/index.php/aduan-pengguna/arkib-2010/161-sub-standard-products/1630-kemaja-t
[37] Antara situasi dalam hal ini
ialah penjual tidak bertanggungjawab terhadap barangan yang telah
dibeli walaupun telah kontrak telah dimeterai ketika transaksi dilakukan.
[38] Aduan ini adalah merupakan salah
satu aduan yang telah diterima oleh Pusat Khidmat Aduan Pengguna
Nasional (NCCC), dan hasil tinjauan yang telah dilakukan, pemilik pasar raya
bertanggungjawab membayar ganti rugi. Hal ini berdasarkan hak pengguna yang
telah termaktubdalam Seksyen 32 Akta Perlindungan Pengguna 1999. lihat
http://www.nccc.org.my/v2/index.php/aduan-pengguna/arkib-2010/161-sub-standard-products/1630-kemaja-tv. 1 November 2011.
[39] Dari segi literalnya khiyar
ialah mencari yang terbaik di antara dua pilihan, iaitu meneruskan atau
membatalkan jual beli. Dan ianya terbahagi kepada 3 bahagian yang utama iaitu
Khiyar Majlis, Khiyar Sayart dan Khiyar ‘AIb. 'Abdul 'Azhim bin Badawi
al-Khalafi, Al-Wajiz Fi Fiqhis Sunnah Wal Kitabil 'Aziz, Ma'ruf Abdul
Jalil (terj.) Al-Wajiz Ensiklopedi
Fikih Islam dalam Al-Qur'an dan As-Sunnah Ash-Shahihah,. Jakarta, Pustaka
As-Sunnah, hlm. 666 - 668.
[40] Khiyar al-‘Aib dari segi
literalnya ialah jika seseorang membeli barang yang mengandung aib atau cacat
dan ia tidak mengetahuinya hingga si penjual dan si pembeli berpisah, maka
pihak pembeli berhak mengembalikan barang dagangan tersebut kepada si
penjualnya. Dan syarat penetapan khiyar al-‘Aib ialah i. Memastikan kecacatan
terhadap sesuatu barang telah lama (telah berlaku tanpa diseadari), ii.
Kecacatan barang menyebabkan kerugian terhadap pembeli, dan iii. Kualiti barang
tidak selaras dengan nilai yang diperuntukkan. Lihat Mustafa al-Khin et. all.
(2008), al-Fiqh al-Manhaji ‘Ala Mazhab al-Imam al-Syafi’e, Damsyiq, Dar
al-Qalam, jil. 3, hlm. 21-23. Lihat juga Jamila Hussain (t.t), Islam It’s
Law and Society, Leichhardt, The Federation Press, hlm. 79.
[41]
lihat
Undang-Undang Malaysia, Akta 599, Akta Perlindungan Pengguna 1999, Pesuruhjaya Penyemak Undang-Undang, Malaysia Di Bawah
Kuasa Akta Penyemakan Undang-Undang 1968, Kuala Lumpur, Percetakan Nasional
Malaysia Berhad, hlm. 39-40.
[42] Ibid. hlm. 63-64.
[43] Dr. Ala’Eddin Kharofa (1997),
Transaksi Dalam Perundangan Islam, Dr. Hailani Muji Tahir (terj.) Taransaction
In Islamic Law, Kuala Lumpur, Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad,
hlm. 91-92.
[44] Al-bay’ bithaman
ajil menurut ahli Fiqh Islam bermaksud penjual menyerahkan barang kepada
pembeli dengan serta merta dan pembeli menangguhkan bayaran harga barang kepada
suatu tempoh tertentu atau membuat bayaran secara ansuran. Lihat al-Ittihad Li
al-Bunuk al-Islamiyyah (1982), al-Mawsu’ah al-Ilmi Wa al-‘Amaliyyah, j. 5. T.P.
: al-Ittihad Li al-Bunuk al-Islamiyyah, h. 384.
[45] Saiful
Azhar Rosly, Mahmood Sanusi & Norhashimah Mohd Yasin (Okt-Dec 2000), The
Role of Khiyar al-‘Ayb in Al-Bay’ Bithaman Ajil Financing. International
Journal of Islamic Financial Services, vol. 2, no. 3, h. 2.
[46] International Centre for Education in Islamic Finance
(t.t), The Application of Bai’ Bithaman Ajil (BBA). Dipetik dari INCEIF CIFP Module
on Applied Shariah In Financial Transactions, h. 9.
[47]
Syarat dalam penjanjian ini menetapkan bahawa pihak bank bukan sebagai pihak
pemaju harta dan tidak bertanggungjawab terhadap apa-apa tuntutan berkaitan
kecacatan, penyusutan atau kerosakan lain yang berkaitan dengan harta
disebabkan oleh mutu kerja atau kerosakan bahan atau tidak mengikut spesifikasi
pelan yang diluluskan oleh pihak yang berkenaan. Lihat Saiful Azhar Rosly,
Mahmood Sanusi & Norhashimah Mohd Yasin (Okt-Dec 2000), op.cit., h. 4.
[48] Khiyar
al-‘Ayb merupakan pilihan kepada pembeli sama ada ingin meneruskan kontrak jual
beli atau membatalkannya sekiranya terdapat kecacatan pada harta tersebut.
Lihat Saleh, N (2001), ‘Freedom of Contract: What Does it Mean in the Context
of Arab Laws?’, (16) Arab Law Quarterly, h. 327-343.
[49] Rayner, S.E..
(1991). The Theory of Contracts in Islamic Law: A Comparative Analysis With Particular
Reference to the Modern Legislation in Kuwait, Bahrain, and the United Arab
Emirates. Boston: Graham & Trotman., h. 327-328.
[50]
Al-Kasani (1328 H), Bada’i’ al-San’I Fi Tartib al-Syara’i. Kaherah : Matba’ah
al-Jamaliyah, jil. 5, h. 275. Lihat juga Ibn al-Humam (1339 H), Fath al-Qadir.
Kaherah : Matba’ah al-Maimaniyah, jil. 5, h. 153.
[51] Akta Perlindungan Pengguna 1999,
h.38
[52] Ibid h.55
[53] Ibid h.38
[54] Ibid h.39
[55] Ibid h.41
[56] Ibid h.41
[57] Ibid h.42
[58] Ibid h.42
[59] Ibid h.43
[60] Ibid h.43
[61] Mazhab Hanafi juga berdasarkan
kondisi-kondisi yang tertentu meletakkan samada perlu dibayar gantirugi dengan
harga asal sepenuhnya kepada pembeli, terdapat juga keadaan di mana pembeli hanya
menerima harga penurunan barang aib itu. Rujuk al-Jaziri, op.cit. h.161.
[62] Misalnya mazhab Hanbali
menyatakan bahawa jika barang itu rosak semuanya dan masih mempunyai sedikit
nilai, maka dibolehkan pembeli menghantar semula barang dan membayar gantirugi
terhadap kerosakan itu ataupun tidak memulangkan barang tetapi menerima
pampasan kerugian barang tersebut. Manakala jika barang tersebut tiada langsung
nilai, maka pembeli hanya ada satu pilihan iaitu boleh menerima pampasan tanpa
memulangkan barang tersebut. Rujuk al-Jaziri, h.161.
[63] Mazhab al-Syafie menjelaskan
barang seperti telur yang rosak tidak perlu dipulangkan semula kerana ianya
memang tiada nilai lagi. Rujuk al-Jaziri, h.160
[64] Mazhab Hanbali mengatakan nafkah
pemulangan itu adalah ke atas pembeli. Rujuk al-Jaziri, h.154.
[65] Al-Jaziri, op.cit. h.151.
[66] Mazhab Hanafi misalnya
meletakkan lima keadaan bagi setiap satu kategori terjadinya aib itu selepas
atau sebelum akad berlangsung. Samada ianya dilakukan oleh penjual, pembeli,
orang lain, bencana alam, dan barang itu sendiri. Masing-masing mempunyai kesan
hukum untuk melakukan khiyar aib pada barang tersebut atau tidak Rujuk
al-Jaziri, h.152.
[67] Al-Jaziri h.151.
[68] Suzanna Mohamed Isa, Azimon
Abdul Aziz, Sakina Shaik Ahmad Yusoff, (2011). Undang-Undang Kontrak Malaysia:
Keterbatasan Pemakaian Dalam Kontrak Pengguna, dalam Jurnal Pengurusan,
32, h.32-53.
